Ảnh hưởng của mạng xã hội đối với đánh giá tài chính bản thân
Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta thức dậy với Instagram, đọc tin tức trên Facebook, xem video trên TikTok và trò chuyện trên các ứng dụng nhắn tin. Nhưng ngoài giải trí và giao tiếp, chúng còn hình thành quan niệm của chúng ta về cuộc sống, thành công và tiền bạc.
Tự đánh giá tài chính — cách một người đánh giá tình hình tài chính của mình — ngày càng phụ thuộc không phải vào các con số thực tế, mà vào nội dung hình ảnh mà họ nhìn thấy trên mạng. Điều này đặc biệt rõ ràng trong lĩnh vực cho vay vi mô, nơi các quyết định được đưa ra nhanh chóng, thường là theo cảm tính và dưới ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài.
Cách hình thành tự đánh giá tài chính
Tự đánh giá tài chính là cách một người nhận thức về khả năng quản lý tiền bạc và đánh giá mức sống của mình. Nó không chỉ phụ thuộc vào thu nhập thực tế, mà còn phụ thuộc vào người mà người đó so sánh mình với.
Trên mạng xã hội, sự so sánh này trở nên thường xuyên:
người dùng nhìn thấy thành công, mua sắm và du lịch của người khác;
tạo ra ảo tưởng rằng mọi người đều "tốt hơn";
mang lại cảm giác rằng thành tựu của bản thân là không đủ.
Cơ chế này đặc biệt rõ rệt ở giới trẻ, những người thường coi sự chấp thuận của xã hội trên mạng quan trọng hơn tình trạng tài chính thực tế.
Mạng xã hội ảnh hưởng đến hành vi tài chính như thế nào
Nhiều người chú ý đến những hình ảnh trên điện thoại thông minh thể hiện "cuộc sống lý tưởng". Các blogger và người nổi tiếng hàng ngày khoe sự sang trọng — các thiết bị thời trang, quần áo hàng hiệu, nhà hàng. Ngay cả khi những hình ảnh này xa rời thực tế, chúng vẫn hình thành các tiêu chuẩn mà mọi người muốn đạt được. Mọi người bắt đầu chi tiêu nhiều hơn để không cảm thấy "kém hơn người khác".
Cùng với đó, tín dụng tiêu dùng và các khoản vay vi mô cũng tăng lên. Ở Việt Nam, cũng như ở các nước đang phát triển khác, các tổ chức tài chính vi mô cung cấp khả năng tiếp cận tiền nhanh chóng. Đây trở thành một cách dễ dàng để tài trợ cho "cuộc sống hào nhoáng": mua điện thoại mới, mỹ phẩm, đi du lịch.
Tuy nhiên, nhiều người dùng không coi khoản vay vi mô là một nghĩa vụ nợ nghiêm trọng — nó dường như là một công cụ dễ dàng để duy trì hình ảnh.
"Áp lực xã hội" trực tuyến có ảnh hưởng không nhỏ. Khi bạn bè đăng bài về những món đồ mới mua hoặc thành tích mới đạt được, người ta cảm thấy cần phải theo kịp. Hiện tượng này được gọi là cạnh tranh tài chính trên mạng. Ngay cả khi thu nhập thực tế không cho phép, người dùng vẫn có thể đăng ký vay vi mô để tham gia vào "cuộc đua địa vị".
Hậu quả tâm lý
Việc liên tục so sánh với thành công của người khác làm suy yếu sự tự tin. Tự đánh giá tài chính giảm khi người ta cảm thấy không thể mua được những thứ giống như những người xung quanh.
Hậu quả chính:
cảm giác thiếu thành công và lo lắng, ngay cả khi có thu nhập ổn định;
chi tiêu bốc đồng để bù đắp cảm giác thiếu thốn;
tăng nợ, đặc biệt là khi thường xuyên sử dụng các khoản vay nhỏ;
hình thành sự phụ thuộc vào sự chấp thuận — mong muốn nhận được lượt thích và bình luận trở nên quan trọng hơn sự ổn định tài chính thực tế.
Do đó, mạng xã hội không chỉ có thể thúc đẩy mà còn có thể làm suy yếu sự ổn định tâm lý và kinh tế của người dùng.
Làm thế nào để duy trì sự tự đánh giá tài chính lành mạnh
Để giảm tác động tiêu cực của mạng xã hội, điều quan trọng là phát triển nhận thức tài chính và khả năng chống lại các kích thích bên ngoài. Dưới đây là một số khuyến nghị thực tế:
Hạn chế thời gian sử dụng mạng xã hội. Người dùng càng ít đắm chìm trong dòng chảy thành tựu của người khác, thì càng dễ duy trì sự tự đánh giá thực tế.
Hãy tiếp nhận nội dung một cách phê phán. Nhiều bài đăng là kết quả của quảng cáo hoặc dàn dựng, chứ không phản ánh mức sống thực tế.
Tập trung vào mục tiêu của bản thân. Lập kế hoạch ngân sách, tiết kiệm và đầu tư mang lại cảm giác kiểm soát, giúp củng cố sự tự đánh giá.
Đừng quên có thái độ trách nhiệm đối với các khoản vay. Vay vi mô có thể là một công cụ hữu ích nếu được sử dụng khi cần thiết, chứ không phải để gây ấn tượng.
Vai trò của giáo dục tài chính
Ở các quốc gia nơi mức độ hiểu biết tài chính đang tăng lên (bao gồm cả Việt Nam), thái độ đối với tiền bạc đang dần thay đổi. Mọi người bắt đầu nhận ra rằng sự thịnh vượng về tài chính không phải là một thuộc tính bên ngoài, mà là sự cân bằng bên trong giữa thu nhập, chi tiêu và mục tiêu.
Nhiều công ty tài chính vi mô đang triển khai các chương trình giáo dục, giải thích cho khách hàng cách:
đánh giá khả năng thanh toán của mình;
phân biệt nhu cầu thực tế và nhu cầu cảm xúc;
sử dụng các khoản vay vi mô một cách có trách nhiệm.
Việc đào tạo này giúp giảm ảnh hưởng của mạng xã hội và giúp mọi người lấy lại niềm tin vào khả năng của bản thân.
Kết luận
Mạng xã hội đã trở thành một yếu tố quan trọng hình thành sự tự đánh giá về tài chính. Trong nỗ lực để phù hợp với các lý tưởng trực tuyến, mọi người ngày càng thường xuyên sử dụng các khoản vay vi mô. Tuy nhiên, lập kế hoạch tài chính và thái độ phê phán đối với nội dung giúp duy trì sự cân bằng giữa thực tế và các tiêu chuẩn ảo. Sự tự tin về tài chính không phải là số lượng lượt thích và mua hàng, mà là khả năng sống theo khả năng của mình và đưa ra quyết định mà không bị áp lực.
